Zorunlu Geçit Hakkı Nedir?
Zorunlu geçit hakkı, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun (TMK) 747. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre; taşınmazından genel yola çıkmak için yeterli geçidi bulunmayan malik, tam bir bedel karşılığında bir geçit hakkı tanınmasını komşularından isteyebilir. Bu hak, ilk önce kendisinden bu geçidin istenmesi önceki mülkiyet ve yol durumuna göre en uygun düşen komşuya karşı ve daha sonra bundan en az zarar görecek olana karşı kullanılır. Zorunlu geçit iki tarafın menfaati gözetilerek belirlenir.
Genel yola çıkmak için yeterli bir geçidi bulunmayan taşınmaz sahibi, tam bir bedel karşılığında komşularından kendisine geçmek için geçit hakkı tanınmasını isteyebilir. Kanun koyucu bu düzenleme ile şartların gerçekleşmesi hâlinde ihtiyaç sahibine irtifak hakkı kurulmasını isteme hakkı sağlamıştır. Geçit hakkı, yenilik doğuran bir hak olup, bu hak, geçit ihtiyacı bulunan taşınmazın mülkiyetine bağlıdır. Hak sahibinin, bu hakkını kullanarak irtifak hakkı kurulmasını istemesi ile yükümlü taşınmaz maliki irtifak hakkı kurma borcu altına girmektedir. Taşınmazın bu borçla yükümlü olma durumu, mülkiyetin dolayısıyla kısıtlanmasını teşkil etmektedir. Bu borç yerine getirilince, ortaya geçit irtifakı çıkmaktadır. Geçit hakkı verilmesine ilişkin davalarda, bu hak taşınmaz leh ve aleyhine kurulacağından leh ve aleyhine geçit istenen taşınmaz maliklerinin tamamının davada yer alması zorunludur (HGK-K.2021/991).
Zorunlu Geçit İrtifakı
Türk Medeni Kanunumuzun 747. maddesinde düzenlenmiş olan zorunlu geçit hakkı davası, kendi taşınmazından ana yola geçiş imkanı bulunmayan malikin, komşularına yöneltebileceği dava türüdür.
Mecra irtifakının aksine, geçit irtifakı doğrudan doğruya kanundan doğmaz, kanunda aranan şartların varlığı halinde geçide ihtiyacı olan komşunun irtifak hakkı kurulmasını isteme hakkı doğar.
Geçit hakkı sahibinin geçit hakkı talebinde bulunması akabinde öğretide 2 farklı durum oluşmaktadır. Birinci ihtimalde talebin gerçekleşmesi ile taraflar arasında irtifak sözleşmesi kurulur, ikinci ihtimalde ise geçit hakkı talebinde bulunan malikin bu talebi yönelttiği komşunun irtifak sözleşmesi kurma yükümlülüğü doğar. Her iki ihtimalde de taraflar arasında anlaşma sağlanamaması halinde geçit hakkı sahibinin dava açarak bu hakkının mahkeme tarafından tesis edilmesini isteme hakkı mevcuttur.
Geçit Hakkı Şartları Nelerdir?
Türk Medeni Kanunundaki düzenleme gereği, geçit hakkının doğru ve tam bir şekilde sağlanabilmesi için birtakım şartların yerine getirilmesi istenmektedir. Aşağıda sıralanan şartların varlığı halinde geçit hakkı talebinde bulunan kimsenin isteği yerine getirilecektir. Geçit irtifakı kurulmasının talep edilebilmesi için gereken şartlar; Geçit isteyen taşınmaz malikinin genel yola çıkmak için yeterli bir geçidi bulunmamalıdır. Mevcut geçidin ihtiyacı karşılamaması da söz konusu şartı sağlar. Taşınmazların durumu ve çeşitli maliklerin uğrayacağı zarar göz önünde tutularak, geçidin başka bir komşudan talep edilmesi gerekmemektedir. En az zarar görecek malike yöneltilmiş olmalıdır. Kendisinin masrafı daha büyük olabilir. Çünkü sınırlanan şey mülkiyet hakkıdır. Denkleştirme bedelinin ödenmiş olması gerekir. Bu bedelin ne kadar olduğu, ‘rızaen yapılırsa’ kendi aralarındaki anlaşmaya tabidir. ‘Rızaen yapılmazsa’ mahkeme kararına bağlıdır. Yukarıdaki hususların varlığı ile geçit hakkının tesisi sağlanabilecektir. Taraflar bu şartların varlığına rağmen anlaşamamış ise bu halde dava yoluna başvurmak gerekli olacaktır.
Geçit Hakkı Davasında Görevli Ve Yetkili Mahkeme Hangisidir?
Geçit hakkı davalarında yetkili mahkeme, Asliye Hukuk Mahkemesi’dir. Bu davalardaki görevli mahkeme ise lehinde zorunlu geçit kurulmak istenen taşınmazın bulunduğu yer mahkemesidir.
Geçit Hakkı Kurulurken Dikkat Edilecek Hususlar
Mahkeme kararıyla kurulacak olan zorunlu geçit hakkı kurulurken dikkat edilmesi gereken hususlar; kurulmuş olan geçit hakkının var sayılabilmesi ve adaletli bir geçit hakkı oluşturulabilmesi açısından önem taşımaktadır.
Zorunlu geçit hakkı kurulumunda dikkat edilmesi gereken hususlar şu şekildedir;
Zorunlu geçit hakkı kurulurken en uygun yol belirlenmeli, aleyhine geçit hakkı tesis edilen taşınmaz ya da taşınmazların bölünerek kullanım şekli ve bütünlüğü bozulamaz.
Zorunlu geçit hakkının kurulmasında kesintisizlik ilkesi gereği, geçit ihtiyacı olan taşınmazın genel yola olan bağlantısı kesintisiz bir biçimde ve uygun genişlikte olmalıdır.
Zorunlu geçit hakkı istemi değerlendirilirken, taşınmazların durumu incelenerek, üzerinde genel yola bağlı mevcut bir yol var ise diğer koşullara uygun düştüğü ölçüde mevcut yola değer verilerek zorunlu geçit hakkı bu yol üzerinden sağlanacaktır.
Zorunlu geçit hakkı tesis edilirken, aleyhine geçit hakkı tesis edilen taşınmazın sahibince fedakarlığın denkleştirilmesi ilkesi gereği, öncelikle yüz ölçümü daha büyük olan parseller üzerinden geçit kurulması tercih edilmelidir.
Kurulan geçit hakkı, tapuda kaydı bulunan ilgili taşınmaza ayrılan kütük sayfasında yer alan özel sütuna tescil edilmelidir.
Zorunlu geçidin genişliği, lehine geçit hakkı kurulacak taşınmazın tapuda kayıtlı olan niteliğine göre belirlenmelidir.
Zorunlu Geçit Hakkı Bedeli Nasıl Hesaplanır?
Zorunlu geçit hakkı bedeli, somut olayın koşullarına göre hesaplanacak olup bu hesaplamada taşınmazın değeri, bölgenin coğrafi konumu, yolun genişliği ve uzunluğu, var ise idarenin düzenlemeleri gibi kriterler gözetilir.
Zorunlu geçit hakkı davasında bu hesaplamayı genelde bilirkişiler yapmakta olup temel olarak bu gibi kriterler hesaplamaya esas alınır.
Sık Sorulan Sorular
Zorunlu geçit hakkı nasıl kurulur?
Geçit hakkı için para ödenir mi?
Geçit hakkından kimler yararlanabilir?
Geçit Hakkı çeşitleri nelerdir?
Zorunlu geçit hakkı ne demek?
Geçit hakkı en az kaç metre olmalıdır?
Geçit hakkı bedeli neye göre belirlenir?
Geçit hakkı olan tarlaya ev yapılır mı?
Yolu olmayan tarlaya geçiş hakkı nasıl alınır?
