Menfi Tespit Davası Nedir?
(Yargıtay HGK-K.2021/105)
Davalı tarafından varlığı iddia edilen bir hukuki ilişkinin mevcut olmadığının (yok olduğunun) tespiti için açılan davaya menfi (olumsuz) tespit davası denir. Gerçekte var olmayan bir borç ya da geçersiz bir hukukî ilişki nedeniyle icra takibine maruz kalması muhtemel olan veya icra takibine maruz kalan bir kimsenin (borçlunun) gerçekte borçlu bulunmadığını ispat için açacağı dava, menfi tespit davası olarak adlandırılmaktadır (HGK-K.2021/866).
Menfi Tespit Davasının Konusu Nedir?
Menfi tespit davasında, borçlunun “borçlu olmadığı” itirazı ve iddiaları dinlenir. Buna göre, ya başlatılmış bir takip vardır; borçlu takibe konu borcun bulunmadığını ispat etmeye uğraşmaktadır. Ya da, henüz başlamış bir takip bulunmasa dahi, borçlunun hukuki menfaati bulunmak kaydıyla, başlatılması olası bir icra takibi bulunmaktadır; buna karşı borçlu olunmadığı iddiaları ispat edilmeye çalışılmaktadır.
Her ne şekilde açılmış olursa olsun, menfi tespit davasının sonunda borçlu olmadığını ispat eden kişi, hakkında takip başlatılmasını önlemiş olacağı gibi, başlatılmış bir takip varsa menfi tespit davasındaki ilamı göstererek takibin iptalini sağlayabilir.
Menfi Tespit Davasının Koşulları
Menfi tespit davasının koşulları şunlardır:
Hukuki yarar: Borçlu, icra takibinden kurtulmak için olumsuz tespit davası açabilir.
Varlığı iddia edilen borcun ödenmemesi: Menfi tespit davası, borcun henüz ödenmemiş olduğu durumda açılabilir.
Kesin hüküm bulunmaması: Alacaklı, daha önce alacak için dava açmış ve haklı çıkmışsa, borçlu aynı alacakla ilgili menfi tespit davası açamaz.
Menfi tespit davasının açılabileceği haller nelerdir?
Menfi tespit davası gerçekte borçlu olmayan kişinin borçlu olmadığının tespiti amacıyla genel mahkemede açılan davadır. Menfi tespit davası birbiri ile çelişmemek kaydı ile bir çok sebebe dayalı olarak açılabilir. Örneğin;
- Borcun muaccel olmadığı
- Borç ödenmiş bono geri alınmamışsa
- Takas
- Borç doğuran sözleşmenin yapıldığı tarihte ayırtım gücüne sahip olmaması
- Borcun ödenmiş olması
- Hatır senedi olması
- Teminat senedi olması
- Senette tahrifat yapılmış olması
- Sözleşmenin hata, hile, ikrah ile geçersiz olması
- Senedin sahte olması vb şeklinde sayılabilir.
Görevli Ve Yetkili Mahkemeler
Menfi tespit davalarında görevli ve yetkili mahkemelerin tespitinde öncelikle davanın hangi aşamada açıldığının belirlenmesi gerekmektedir. Şöyle ki; icra takibinden önce açılan menfi tespit davalarında yetkili mahkeme davalının ikametgahının bulunduğu yer mahkemeleridir. Ancak İcra takibinden sonra açılan menfi tespit davalarında yetkili mahkeme; icra takibinin açılmış olduğu yer mahkemeyi veya alacaklının / davalının ikamet sahibi olduğu yer mahkemesidir.
Menfi tespit davalarında görevli mahkeme uyuşmazlığın konusuna göre farklılık gösterebilmektedir. Genel olarak menfi tespit davaları Asliye Hukuk Mahkemelerinde görülmektedir. Ancak uyuşmazlığın niteliği itibariyle; Tüketici Mahkemesi veya Asliye Ticaret Mahkemesinde açılması mümkün menfi tespit davaları vardır.
Menfi Tespit Davasının Reddi Halinde Verilebilecek Kararlar
Davanın reddi yani alacaklı lehine sonuçlanması halinde, borcun varlığı kesin hükümle belirlenmiş olur.
Borçlu lehine ihtiyati tedbir kararı verilmişse bu kararla ihtiyati tedbir ortadan kalkar ve alacaklı takibe devam eder.
Daha önce itirazın kaldırılması aşamasında, borçlu aleyhine hükmedilip menfi tespit davası sonuna ertelenen tazminat ve para cezaları da tahsil edilir hale gelir (İİK Md. 68/VII, 68a/VIII).
Davanın alacaklının lehine sonuçlanmasıyla ihtiyati tedbir dolayısı ile alacağını geç almış olmasından dolayı, alacaklının talebine gerek olmaksızın, borçlu mahkeme tarafından re’sen %20’den az olmayan bir tazminata da borçlu olduğu anlaşılan Davacı mahkum edilir.
Menfi Tespit Davası Masrafları
Menfi tespit davası açılırken ödenmesi gereken tutar, işbu davanın nispi harca tabi olması nedeniyle davanın değerine göre değişmektedir. Fakat, dava sürecinde tebligat, keşif ve bilirkişi giderleri için de ayrıca avans ödenmesi gerekir. Söz konusu masraflar davacı tarafından ödenir. Öte yandan, menfi tespit davası neticesinde hükmedilecek vekalet ücreti de dava neticesinde yasal oranlara göre dava bedeli üzerinden hesaplanmaktadır.
Menfi Tespit Davasının Olası Sonuçları
Menfi tespit davasının kabul edilmesi halinde davacı aleyhine ileri sürülen hukuki ilişkinin yokluğu netleşir. Bu hukuki ilişkiye bağlı iş ve işlemler durur, sona erer. Menfi tespit davasının kesinleşmesi ile dava konusu hukuki ilişkinin tekrar gündeme gelmesinin önü kesin olarak kapanmış olur. Ayrıca davacıyı haksız bir hukuki ilişki ile muhatap eden davalı aleyhine, dava konusunun %20’sinden az olmamak şartıyla tazminata hükmedilebilir. Bu tazminata hükmedilebilmesi için öncelikle davalı (alacaklının) talep ettiği alacağın var olmadığını bilmesi ve davacı tarafça talep edilmiş olması gerekmektedir.
Menfi tespit davasının reddedilmesi halinde ise davacı aleyhine başlamak üzere olan veya başlayan işlemlerin devam edip kesinleşmesi sağlanır.
Sık Sorulan Sorular
Menfi tespit davası ne zaman açılabilir?
Menfi tespit davası icrayı durdurur mu?
Menfi tespit davalarında özellikle ispat edilmesi gereken bir dava şartı nedir?
Menfi tespit davasında ispat yükü kime ait?
Menfi tespit davası Nedir
Takip kesinleştikten sonra menfi tespit davası
Menfi tespit davası zamanaşımı
Menfi tespit davası görevli mahkeme
Menfi tespit davası ne kadar sürer
Menfi tespit davası ücreti
Takip kesinleştikten sonra menfi tespit davası teminat
Takip kesinleştikten sonra menfi tespit davası Zamanaşımı
