Kamulaştırma 2024 , Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin, kamunun çıkarını öne sürerek, bir şahsın maliki olduğu özel mülkiyete o şahsın herhangi bir onayını almadan el koymasıdır. Kamulaştırmayı icra eden idare, ancak maddi karşılığını ödeyerek gerçek kişilere ve özel hukuk tüzel kişilerinin mülkiyeti altında bulunun taşınmazlar üzerinde hak sahibi olabilir. Kamulaştırma işleminin anlaşma yoluyla gerçekleştirilememesi halinde, idare tarafından kamulaştırma bedelinin tespiti ve tescili davası açılabilir. Bu dava, taşınmaz maliki ile idare arasında taşınmazın bedeline ilişkin uyuşmazlığın çözülmesi amacıyla açılan bir davadır.
İlki, İdarenin ihtiyaç duyduğu taşınmaz için yeterli ödeneği temin etmesidir.
Yeterli ödeneğin ayrılmasından sonra İdare tarafından “kamu yararı” kararı alınmalıdır. Kamu yararı, soyut bir kavram olması sebebiyle özel mülkiyet sınırlandırılması açısından oldukça hassas bir noktadır. Kamu yararı kararı almaya yetkili olan merci illerde İl Daimi Encümeni, belediyelerde Belediye Encümeni, köylerde İhtiyar Heyeti, Bakanlıklarda ise bizatihi Bakanlıktır.
Kamulaştırılıcak taşınmaz idare tarafından açık ve net bir şekilde belirlenir. Taşınmazın yüzölçümü, ne kadarlık bir kısmın kamulaştırılacağı vb. hususlar ayrıntılı tespit edilir ve kamulaştırma kararı alınır.
İdare tarafından taşınmaz maliklerine “satın alma davetiyesi” gönderilir.
Satın alma usulüne başvurulur. Malikler idarenin teklif ettiği bedeli kabul ediyorsa “anlaşma tutanağı” imzalanır ve satın alma gerçekleşir. Malikler idarenin teklifini kabul etmiyorsa, kamulaştırma İdare tarafından “Kamulaştırma Bedeli Tespit ve Tescili Davası” açılmak suretiyle tamamlanır.
Son aşama Kamulaştırma Bedeli Tespit ve Tescil davasının açılması suretiyle kamulaştırmanın Mahkeme kanalıyla gerçekleştirilmesidir.
KAMULAŞTIRMANIN ŞARTLARI NELERDİR?
1. Yeterli Ödenek Temin Edilmiş Olmalıdır.
Kamulaştırma talebi olan idare tarafından yeteri kadar kamulaştırma ödeneğinin yıllık bütçesinde yer alması ve kamulaştırma bedelini karşılayabilecek miktarda bir ödeneğin önceden temin edilmiş olması gerekir.
2. Taşınmaza Bir Kamu Hizmetinin İfası İçin ihtiyaç Bulunmalıdır.
3. Kamulaştıran İdare Hizmeti Yapmakla Görevli Olmalıdır.
İdarelerin kuruluş kanunlarında idarenin görevleri ve yetkileri sayılmaktadır. İdarenin, kanunla üstlendirildiği yükümlülükleri yerine getirebilmesi için kamulaştırma konusu taşınmazı kullanmasının zorunluluk arz ediyor olması koşulu arandığı gibi hizmetin görülmesinde taşınmazın ne kadarına ve ne türde kullanımına ihtiyaç olduğu belirlenerek ölçülü davranılması koşulu aranır. İrtifak hakkı kurulması yeterli ise mülkiyetin geçirilmesi istenmemelidir.
4. İdare Kamulaştırma Yapmaya Yetkili Olmalıdır.
5. Taşınmaz, idarenin Coğrafi Yetki Alanında Olmalıdır.
6. Kamulaştırma Bedeli Ödenmelidir.
Mahkemece verilen tescil kararı ile taşınmaz mal idare adına tescil olunur. İdare kamulaştırılması planlanan taşınmaz hakkında kamulaştırma kararını aldıktan sonra, taşınmaz maliki mülkiyet hakkının kendine verdiği bazı haklardan yararlanamaz. Bu haklar şunlardır:
1-İdare tarafından kamulaştırma kararı malike tebliğinden sonra malik taşınmaz üzerinde inşaat yapamaz, ekim yapamaz.
2-Kamulaştırma kararının tebliğinden sonra malik, taşınmazı üçüncü bir kişiye devredemez.
3-Malik, kamulaştırma kararının kendisine tebliğinden sonra yapacağı işler nedeniyle taşınmazın değerinde meydana gelecek artışlar için daha sonra ortaya çıkacak uyuşmazlıklarda bu artışların dikkate alınmasını ve kamulaştırma bedelinin arttırılması isteyemez.
Kamulaştırma idare tarafından alınan bir karar olması sebebiyle idari işlemdir. Anayasa’mızın 125. maddesi gereğince de idarenin her türlü işlemine karşı dava yolu açıktır. Bu sebeple kamulaştırma işleminin iptali için dava açılabilir. Bu davada kamulaştırma şartlarının oluşmadığı kanıtlanmalıdır.
Kamulaştırmada Uzlaşma Şartı
Kamulaştırma 2024 Kanununda yapılan değişiklikle birlikte kamulaştırma işlemlerinin daha hızlı ilerlemesi amacıyla kamulaştırmada uzlaşma kamulaştırmanın bir şartı olarak belirlenmiştir. Bu düzenleme sonucunda idare, kamulaştırmak istenilen taşınmaz için mahkemeye başvurmadan önce uzlaşma şartını yerine getirerek taşınmazın maliki ile anlaşma yolunu denemelidir. Malik ile satın alma usulüne göre bir uzlaşma sağlayamayan idare bu aşamada dava açarak kamulaştırmaya ilişkin işlemlerine devam eder.
Kamulaştırma Bedel Tespiti
Kamulaştırma 2024 işlemine konu olan taşınmazın bedeli idare tarafından belirlenir. Bu bedel malik tarafından kabul edilirse sonradan dava açma veya bedel tespitinin yeniden yapılması hakları ortadan kaybolmaktadır.
Kamulaştırmaya ilişkin en çok ihtilaf ise malik ile idarenin taşınmazın bedeli üzerine anlaşamadığı durumlarda ortaya çıkar. Malik, taşınmazın değerinin idarece tespit edilenin çok daha üzerinde olduğunu iddia edebilir. Bu nedenle kamulaştırma işlemine ilişkin ortaya çıkan uyuşmazlık, idarenin mahkemeye başvurusu yoluyla çözümlenmektedir.
Kamulaştırma Aşamaları
Kamulaştırma, kişilerin özel mülkiyeti altında bulunan taşınmazlara müdahale durumunu içerdiğinden dolayı sıkı ve detaylı usul şartlarına tabii tutulmuştur. Kamulaştırmanın adım adım hangi aşamalardan oluştuğu çeşitli mevzuatlarda düzenlenmiştir. Kamulaştırma işleminin aşamaları şu şekildedir:
İdari Aşama
Kamulaştırılacak taşınmaz için yeterli ödenek idare tarafından temin edilmelidir.
Yapılacak kamulaştırma için kamu yararının olduğuna dair karar alınmalı ve bu karar yetkili mercilerin onayına sunulmalıdır.
Kamulaştırılacak olan taşınmaz belirlenmelidir.
Kamulaştırma kararı alınmalıdır.
Tapu siciline şerh verilmesi istenmelidir.
Satın alma usulü denenmelidir.
Asliye hukuk mahkemesi tarafından gönderilen meşruhatlı davetiyenin tebliği üzerine 30 gün içerisinde idare mahkemesinde dava açılmalıdır. Söz konusu tebligat yapılmadan pazarlık aşamasında öğrenilmesi üzerine açılan davalarda henüz işlemin kesinleşmediği yolunda incelenmeksizin ret kararları verilebilmektedir. Kamulaştırmanın kesinleşmesi kamu yararı kararının adli yargı mahkemesi aracılığıyla tebliği üzerine olmaktadır.
Kamulaştırma davası olarak bilinen kamulaştırma bedelinin tespiti ve tescil davası belirttiğimiz gibi kamulaştırmayı yapan kurum tarafından açılabilecek bir dava olup bu davadaki konu kamulaştırma bedelinin belirlenmesidir. Ancak buna karşı kamulaştırmaya karşı çıkan malik de kamulaştırmanın iptali davası açabilir.
